Πέμπτη 12 Σεπτεμβρίου 2013

Όταν αναστήθηκε το μαμούθ

Υπόθεση
Τα μαμούθ μεταναστεύουν βόρεια, προσπαθώντας να αποφύγουν τη μοίρα που τους προετοιμάζουν οι κυνηγοί. Μια ομάδα λευκών αποφασίζει να τα ακολουθήσει, αναγκάζεται όμως να συγκρουστεί με ανθρώπους της κίτρινης φυλής όταν μπαίνει στην περιοχή τους. Όλα τελικά καλύπτονται από μια τεράστια χιονοστοιβάδα.
Χιλιάδες χρόνια αργότερα, κάπου στα 1920, ο Γάλλος επιστήμονας Μουζέν, εφευρίσκει με τη βοήθεια της βοηθού του Ναδίας, μια μέθοδο επαναφοράς παγωμένων ζώων στη ζωή. Ενθουσιασμένος από την εφεύρεση, ένας πλούσιος Αμερικανός χρηματοδοτεί μια αποστολή στη Σιβηρία, όπου οι μελετητές θα βρουν θαμμένα κάτω από τους πάγους το μαμούθ και τη φυλή των προϊστορικών ανθρώπων που συναντήσαμε πιο πάνω! Θα καταφέρουν άραγε οι επιστήμονες να αναστήσουν το θηρίο και τους πρωτόγονους; Κι αν όλα αυτά συμβούν... πώς θα συμβιώσουν πλάσματα τόσο παράταιρα στην ίδια κατασκήνωση;
Bégouën, Max

Χαρακτηριστικά
Εκδότης: Αδελφοί Βλάσση
Συγγραφέας: Μαξ Μπεγκουέν (Vicomte Max Henri Bégouën)
Τίτλος Πρωτοτύπου: Quand le mammouth ressuscita
Bégouën, Max
Bégouën
Bégouën
Bégouën
Bégouën
Μετάφραση: Γρηγόριος Ξενόπουλος
Εικονογράφηση: Auguste Bouché-Leclercq
ISBN: 960-302-221-7
Έτος 1ης Έκδοσης: 1928 (στα ελληνικά 1938, Διάπλαση των Παίδων)
Σελίδες: 147
Τιμή: από 1,5 ως 7 ευρώ
Ηλεκτρονική αγορά εδώ
Τάξεις: Ε', Στ', Γυμνάσιο

Κριτική
Βραβευμένη περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας από τα περασμένα, συναρπαστική παρότι κάπως παλιομοδίτικη. Να επισημάνουμε ότι ο συγγραφέας (που έχει στο ενεργητικό του άλλα δύο βιβλία με παρόμοια θεματική) ήταν γιος του διάσημου κόμη Μπεγκουέν, ανθρωπολόγου ερευνητή και καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Τουλούζ. Το μυθιστόρημα προτείνεται περισσότερο σε έμπειρους αναγνώστες, μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων, και φυσικά στους λάτρεις των φυσικών επιστημών και των εξερευνήσεων.

  • Μετάφραση ζωντανή και λογοτεχνική 
  • Συνδυασμός φαντασίας, δράσης, γνώσεων
  • Ωφέλιμα μηνύματα (η Επιστήμη δεν είναι αυτοσκοπός) 

  • Η επιστημονική φαντασία του '20 μοιάζει ξεπερασμένη
  • Κάποια κεφάλαια (π.χ. το 6) ίσως είναι υπερβολικά πληροφοριακά  
  • Σκηνές με αγριότητες (σ.29, σ.31, σ.140)

Αξίες - Θέματα
Προϊστορία, Επιστήμη - Τεχνολογία, Περιβάλλον, Ζωοφιλία, Ταξίδια, Ανθρωπισμός

Σκηνές που ξεχωρίσαμε
Η χαρά των επιστημόνων που μετά από χρόνια κοπιαστικών ερευνών καταφέρνουν το ακατόρθωτο (κεφ. 4-5), αλλά και αργότερα (σ.130) η απόφαση του Αμερικάνου να σπάσει τις αλυσίδες του ψεύτικου δυτικού πολιτισμού και να ζήσει ελεύθερος στη φύση κοντά στα παραλίγο θύματά του (όπως κάνει και ο πρωταγωνιστής στην ταινία Χορεύοντας με τους Λύκους).

Εικονογράφηση
Δίνει απλώς το "παρών" με περίπου 20 ασπρόμαυρα σκίτσα σε 150 σελίδες, χωρίς να φωτίζει ιδιαίτερα τους χαρακτήρες ή να αλληλεπιδρά με την ιστορία.
Απόσπασμα 
Ο Μουζέν ήταν έτοιμος να απαντήσει και να διαμαρτυρηθεί, όταν η πόρτα της τέντας σηκώθηκε και παρουσιάστηκε ο Νταρλιέ.

- Κοιτάξτε τι σας φέρνουμε! φώναξε θριαμβευτικά.

Και μαζί με τον Τόκετ και τον οδηγό έβαλε μπροστά στα πόδια τους ένα πλήθος από όπλα λεπτότατα δουλεμένα σε ξύλο σκληρό με μύτη από πέτρα ή από κόκαλο.

- Οι άνθρωποι που βρίσκονται ξαπλωμένοι εκεί είναι σύγχρονοι του μαμούθ. Ορίστε και οι αποδείξεις. Και ο Νταρλιέ έδειξε τα όπλα αυτά που είχαν ανακαλύψει μέσα στον πάγο, δίπλα στα πτώματα που βρίσκονταν τώρα εκεί.

- Ας ελπίσουμε πως σε λίγο θα μας το βεβαιώσουν και οι ίδιοι, είπε ο Μουζέν. Φτάνει να μπορέσουμε να τους καταλάβουμε.

Βάζοντας υπεράνθρωπη θέληση ο Μουζέν κατόρθωσε χωρίς να τρέμει το χέρι του να βυθίσει τη βελόνα στην καρωτίδα ενός από τα πτώματα. Εκείνη τη στιγμή μια φωνή ακούστηκε:

- Ω, τι νόστιμη girl!

Ήταν ο Τόκετ που κοίταζε μα θαυμασμό το πτώμα μιας νέας, που και στο θάνατο ακόμα το πρόσωπό της είχε διατηρήσει μια υπερήφανη χάρη.

Ο Νταρλιέ απάντησε:

- Πραγματικά είναι όλοι τους τα ωραιότερα δείγματα της ινδοευρωπαϊκής φυλής. Διαφέρουν απόλυτα από τις μογγολικές και τουρκικές φυλές που κατοικούν σήμερα στη Σιβηρία. Και μου φαίνεται πολύ περίεργο πώς βρέθηκαν εδώ ψηλά.

Από τους επτά προϊστορικούς ανθρώπους τέσσερις ήταν άνδρες και τρεις γυναίκες: Ένα ζευγάρι καμιά τριανταριά χρονών, ένα άλλο ζευγάρι ως πενήντα χρονών, η νέα που είχε θαυμάσει ο Τόκετ, ένα αγόρι μικρότερο της και τέλος ένας άνδρας ως σαράντα χρονών.

Ο Τόκετ στεκόταν κοντά στη νέα και περίμενε με αγωνία την πρώτη σύσπαση που θα φανέρωνε το ζωντάνεμά της. Πραγματικά, αυτή πρώτη άνοιξε τα μάτια της και έριξε τη σαστισμένη ματιά της σ’ αυτό τον άγνωστο που ήταν σκυμμένος από πάνω της. Λίγα λεπτά αργότερα και οι επτά προϊστορικοί άνθρωποι είχαν ξαναγυρίσει στη ζωή.

Ποιος μπορεί να περιγράψει την ψυχική κατάσταση των αναστημένων από το ένα μέρος κι εκείνων που τους ανάστησαν από το άλλο;

Οι πρώτοι έβγαιναν από το πιο βαθύ παρελθόν, από τη λίθινη εποχή, για ν’ αντικρίσουν εμπρός τους τους αντιπροσώπους της εποχής των θαυμάτων της Επιστήμης.

Οι προϊστορικοί άνθρωποι ανακάθισαν και κοίταζαν γύρω τους σαστισμένοι. Έμοιαζαν σαν να είχαν ξυπνήσει από βαθύ ύπνο. Είχαν τα μάτια τους καρφωμένα πάνω σ’ αυτούς τους ξένους, που δίχως άλλο τους θεωρούσαν κακοποιά πνεύματα.

Σιγά και τρικλίζοντας ακόμη σηκώθηκαν όρθιοι. Κοίταζαν τις λάμπες, τα ηλεκτρικά μηχανήματα. Ανάσαιναν βαριά και γρήγορα ασθμαίνοντας από τον τρόμο. Οι γυναίκες μαζεύτηκαν η μια κοντά στην άλλη.

Ξαφνικά ο μεγαλύτερος από τους άνδρες, που έμοιαζε για αρχηγός, έβαλε μια κραυγή και τράβηξε το μαχαίρι του από τη ζώνη του. Οι άλλοι τον μιμήθηκαν, μα έβλεπε κανείς ότι είχαν εντελώς χάσει τα νερά τους.

Δεν ήταν και τόσο εύκολο πράγμα να ησυχάσουν τους τρομοκρατημένους αυτούς ανθρώπους. Όλα τους προκαλούσαν τον τρόμο και την κατάπληξη. Και όμως με άπειρη υπομονή και γλυκύτητα οι τρεις άνδρες και η Ναδία κατόρθωσαν να τους κάνουν να αφήσουν την επιθετική τους στάση και να τους οδηγήσουν σε μια από τις άδειες γιούρτες. Τους έδωσαν μερικά ψάρια και ένα κομμάτι κρέας ταράνδου. Έβαλαν δίπλα και μια αγκαλιά ξερόκλαδα και τους άφησαν να ετοιμάσουν το φαγητό τους.

Πώς να περιγράψει κανείς τη χαρά του Νταρλιέ μπροστά σ’ αυτό το θέαμα; Παρευρισκόταν στον εικοστό αιώνα σε μια σκηνή της καθημερινής ζωής των προϊστορικών ανθρώπων.

Ο αρχηγός άναψε φωτιά τρίβοντας γοργά δύο κομμάτια ξύλο το ένα πάνω στο άλλο. Στο διάστημα αυτό οι γυναίκες άνοιγαν τα ψάρια και έκοβαν το κρέας σε κομμάτια. Η επιδεξιότητά τους έκανε κατάπληξη στον Νταρλιέ και στο Μουζέν.

Ο Τόκετ, βρίσκοντας ότι ήταν μεγάλη ανοησία να παιδεύεται κανείς με πέτρινα μαχαίρια τη στιγμή που υπήρχαν ατσαλένια, έβγαλε από την τσέπη του το μεγάλο του κυνηγετικό σουγιά, τον άνοιξε και τον έδωσε στη νέα. Εκείνη έκανε πίσω τρομαγμένη. Μα ο Νταρλιέ διαμαρτυρήθηκε:

- Φίλε μου, έχε υπόψη σου ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ξέρουν τι είναι αυτό που τους δίνεις. Αγνοούν απολύτων τα μέταλλα. Είναι άνθρωποι της λίθινης εποχής.

- Αν δεν το ξέρουν, θα τους το εξηγήσω εγώ, είπε ο Τόκετ.

Και παίρνοντας ένα κομμάτι κρέας το έκοψε στα δύο με το σουγιά του και ύστερα αφήνοντάς τον δίπλα στο κρέας έκανε νόημα στους προϊστορικούς ανθρώπους να δοκιμάσουν. Εκείνοι σ’ όλο αυτό το διάστημα τον παρακολουθούσαν με το στόμα ανοιχτό. Τέλος ένας, ο πιο ηλικιωμένος, ξεθαρρεύτηκε και παίρνοντας το σουγιά έβαλε όλη του τη δύναμη για να κόψει το κρέας, όπως ήταν μαθημένος απ’ τα πρωτόγονα δικά τους μαχαίρια. Στο πρόσωπό του καθρεφτίστηκε όλη η έκπληξη που ένιωσε όταν είδε με πόση ευκολία κοβόταν το κρέας. Ξαναδοκίμασε δύο – τρεις φορές ενώ οι σύντροφοί του είχαν μαζευτεί γύρω του. Ο Τόκετ θριάμβευε.

 Βλέπετε; έλεγε στον Νταρλιέ. Τους εκπολιτίζω.

Ξαφνικά μια φωνή πόνου τους έκανε να γυρίσουν. Ένας από τους πρωτόγονους είχε περάσει το χέρι του πάνω από την ακονισμένη κόψη του σουγιά και είχε ανοίξει βαθιά το δάχτυλό του. Ο κύκλος σκόρπισε αμέσως και ο πληγωμένος πέταξε μακριά το σουγιά λέγοντας θυμωμένος κάτι σε άγνωστη γλώσσα. 

- Χμ, μου φαίνεται ότι δεν είναι και τόσο ενθουσιασμένοι από την πρώτη επαφή τους με τον πολιτισμό, είπε ο Νταρλιέ. Κοίταξε, ξαναπήραν τα πέτρινα εργαλεία τους και μας κοιτάζουν καχύποπτα. Δίχως άλλο θα φαντάζονται πως μέσα στο μαχαίρι κατοικεί κάποιο ύπουλο και εκδικητικό πνεύμα, που δαγκώνει μόλις το πιάσεις.  

Σχόλιο
Η μαμουθοκεντρική άποψη που μας παρουσιάζεται στα πρώτα δύο κεφάλαια του βιβλίου είναι ενδιαφέρουσα και τολμηρή για την εποχή, χαρακτηρίζοντας τον άνθρωπο πονηρό και αιμοβόρο πλάσμα (σ.10) επίμονο και υπομονετικό (σ.19) που με τα φονικά του όργανα πραγματοποιεί καταστρεπτικό έργο (σ.12) και όπου πηγαίνει φέρνει μαζί του τον θάνατο (σ.35). Ο συγγραφέας, παρότι αναγνωρίζει ότι η βασιλεία του πνεύματος κατάφερε να εκθρονίσει τη βασιλεία της σωματικής δύναμης (σ.11) μάλλον διατηρεί τις επιφυλάξεις του για την πορεία που ακολούθησε το πνεύμα αυτό μόλις επικράτησε. Επιφυλάξεις που εκφράζονται τελικά με την ανταρσία του Αμερικανού Τόκετ, ο οποίος (όπως και ο Ροβινσώνας του Τουρνιέ μισό αιώνα αργότερα) απαρνιέται τον δυτικό πολιτισμό για μια ζωή κοντά στη φύση. 

Οι επιστήμονες στο κείμενο φέρονται γενικά με μεγάλη υπευθυνότητα (σ.59), και σε κάθε δίλημμα που προκύπτει, τοποθετούν την Επιστήμη στην κορυφή της αξιακής τους κλίμακας. Όταν όμως τίθεται θέμα επιβίωσης (σ.138) και εκείνοι φαίνεται να λυγίζουν: Ο Μουζέν αποφασίζει να σκοτώσει το μαμούθ που ο ίδιος ανέστησε, για να μπορέσει η ομάδα του να τραφεί. Μήπως τελικά ο άνθρωπος δεν έχει ξεφύγει όσο νομίζει από την αρχική του φύση; 

Το πραγματικό επίπεδο της τεχνολογίας την εποχή της συγγραφής του βιβλίου, αποκαλύπτεται όταν μας αναφέρεται ότι ο Αμερικάνος μόλις ενημερώθηκε για την ανακάλυψη των Γάλλων, πήρε αμέσως το πλοίο από τη χώρα του για να φτάσει στην Ευρώπη και να τους συναντήσει!

Ο κινηματογράφος έχει ασχοληθεί τόσο με τα μαμούθ, δίνοντάς μας ταινίες όπως το 10.000 BC (στο οποίο ωστόσο συναντάμε και αρκετούς ετεροχρονισμούς) όσο και με την Κρυογονική, δημιουργώντας περιπέτειες σαν το Demolition Man, στο οποίο βλέπουμε να χρησιμοποιούνται κρυο-φυλακές για τους εγκληματίες. Με λιγότερο καταστροφική και πιο χιουμοριστική διάθεση, στην ταινία Encino Man (1992) βλέπουμε τι θα μπορούσε να συμβεί σύμφωνα με το Χόλιγουντ, αν ένας προϊστορικός άνθρωπος (Brendan Fraser) ξεπάγωνε ξαφνικά στην εποχή μας...
Στιγμιότυπο από την κινηματογραφική ταινία 10.000 BC
Χρήση στην τάξη
Η λογοτεχνία πάντα υποψιάζεται ή εμπνέει το μέλλον και κάποιες φορές καταφέρνει να το συνδιαμορφώσει. Ο Ιούλιος Βερν έγραψε στα 1865 το "Από τη Γη στη Σελήνη" και το 1969, περίπου 100 χρόνια μετά, ο πρώτος άνθρωπος όντως έφτασε στο φεγγάρι! Η επιστήμη με την οποία ασχολείται ο Μουζέν στο βιβλίο λέγεται Κρυογονική. 83 χρόνια μετά το έργο του Μπεγκουέν, η κρυογονική δεν έχει καταφέρει να αναστήσει παγωμένους ανθρώπους, ενώ κάποιες επιστημονικές εκτιμήσεις λένε ότι θα χρειαστεί άλλα 200 χρόνια για να το κάνει πραγματικότητα. Διαβάζουμε ωστόσο ότι ορισμένοι μελετητές κατάφεραν να επαναφέρουν στη ζωή ένα χάμστερ για 2 ώρες αλλά και βρύα παγωμένα εδώ και 1500 χρόνια!

Μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά να γράψουν μια μικρή ιστορία για κάτι που θα ήθελαν να δουν στο μέλλον (π.χ. μετά από έναν αιώνα) να συμβαίνει. Αν πρόκειται για κάποια εφεύρεση, καλό είναι το κείμενο να συνοδεύεται από ένα σχετικό σχέδιο. Συγκεντρώνοντας τις ιστορίες των παιδιών, μπορούμε να τις ενώσουμε σε ένα μίνι - βιβλίο που θα μας δίνει μια ιδέα για το πώς θα μοιάζει η κοινωνία μας σε 100 χρόνια.
Γράφημα με εφευρέσεις που συγγραφείς είχαν πρώτοι φανταστεί!
Αν οι μαθητές δείξουν ενδιαφέρον για την ιστορία και τα μαμούθ, μπορούμε να συζητήσουμε για το μαμούθ Γιάρκοφ (θα βρείτε πληροφορίες αλλά και δραστηριότητες στο Ανακαλύπτω τον κόσμο τ.57 - εμείς το έχουμε στην τάξη) που Γάλλοι και Ρώσοι επιστήμονες άρχισαν να ξεπαγώνουν το 1999. Επιπλέον πληροφορίες και τελευταία νέα από επιστημονικές αποστολές για μαμούθ θα βρείτε στα αγγλικά εδώ !

Το κείμενο μπορεί βεβαίως να χρησιμοποιηθεί και ως αφόρμηση για το κεφάλαιο της θερμότητας στη Φυσική, όπως και για πληροφορίες σχετικά με τη Σιβηρία στην Γεωγραφία της Στ'. Με λίγη καλή θέληση θα μπορούσαμε ασχολούμενοι με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση να μιλήσουμε για τη θέση του ανθρώπου μέσα στη φύση αλλά και στα Θρησκευτικά, να συζητήσουμε ένα από τα διλήμματα που προκύπτουν στις σελίδες: είναι άραγε σωστό να θυσιάζουμε ζώα και ανθρώπους στο βωμό της Επιστήμης;
http://www.livescience.com/27930-images-deextinction-species.html

Share/Bookmark

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

διαβάσαμε και σχολιάζουμε...σχολιάζουμε...σχολιάζουμε...